อัลตราซาวด์ (Ultrasound) เป็นการตรวจวินิจฉัยทางการแพทย์ โดยใช้คลื่นเสียงความถี่สูง ที่มากกว่า 20,000 Hz หลักการตรวจด้วยคลื่นเสียงความถี่สูงหรือ Ultrasounography คือ การส่งคลื่นเสียงความถี่สูงออกไป จากหัวตรวจ (Transdneer) คลื่นเสียงจะกระทบกับเนื้อเยื่อต่างๆ ซึ่งมีความสามารถในการผ่านและสะท้อนกลับไม่เท่ากัน หัวตรวจจะทำหน้าที่รับสัญญาณคลื่นเสียงที่สะท้อนกลับระดับต่างๆ ซึ่งบ่งถึงความหนาแน่น และระดับความลึกของเนื้อเยื่อนั้นนำสัญญาณที่ได้รับมาประมวลผลและสร้างเป็นภาพขึ้นมา เพื่อใช้ในการตรวจวินิจฉัยโรค หรือเป็นเครื่องมือช่วยให้ศัลยแพทย์เห็นภาพร่างกายขณะผ่าตัดได้

ข้อดีของการอัลตราซาวด์

1. ไม่ทำให้เกิดอาการเจ็บปวดขณะใช้
2. ไม่จำเป็นต้องใช้การฉีดยาหรือการผ่าตัดร่วม
3. เครื่องอัลตราซาวด์ยังสามารถจับภาพเนื้อเยื่ออ่อนได้ชัดเจนกว่าการเอกซเรย์ 
4. ใช้ตรวจอวัยวะต่าง ๆ ได้กว้าง
5. ยังเสียค่าใช้จ่ายในการตรวจน้อยกว่าวิธีอื่น ๆ
6. ผู้เข้ารับการอัลตราซาวด์ไม่ต้องเผชิญกับรังสี จึงมีความปลอดภัยมากกว่าการตรวจที่ใช้รังสี เช่น การตรวจเอกซเรย์และซีทีสแกน เป็นต้น

 

ข้อจำกัดของการอัลตราซาวด์

• อัลตราซาวด์ไม่สามารถใช้ตรวจอวัยวะส่วนที่มีลมได้ เช่น ปอด กระเพาะอาหาร เป็นต้น ทั้งนี้เพราะอากาศจะไม่สะท้อนคลื่นสัญญาณกลับ ทำให้ไม่สามารถรับสัญญาณมาสร้างภาพได้
• อัลตราซาวด์ไม่สามารถใช้ตรวจอวัยวะที่เป็นกระดูก หรือถูกกระดูกบังได้ เพราะกระดูกจะสะท้อนคลื่นกลับหมด ไม่สามารถทะลุทะลวงลงไปยังอวัยวะต่างๆ ได้
  

ด้านของคุณภาพของภาพที่ขึ้นอยู่กับหลายปัจจัย โดยคลื่นเสียงจะไม่สามารถทะลุผ่านร่างกายได้ลึกนัก การถ่ายภาพในคนไข้ที่มีภาวะอ้วนหรือการถ่ายภาพกระดูกที่มีความหนาแน่นสูงจึงอาจทำได้ยาก นอกจากนี้ร่างกายหรืออวัยวะส่วนที่มีแก๊สมาบดบังก็อาจมองเห็นได้ไม่ชัดเจน ความแม่นยำของการตรวจอัลตราซาวด์ยังขึ้นอยู่กับประสบการณ์ของผู้ทำอัลตราซาวด์เป็นสำคัญ จึงควรต้องทำโดยผู้เชี่ยวชาญในการใช้เครื่องอัลตราซาวด์

วัตถุประสงค์ของการใช้เครื่องอัลตราซาวด์
1. การตรวจครรภ์ การอัลตราซาวด์มีประโยชน์ต่อการตรวจครรภ์หลายอย่าง ในระยะแรกอาจใช้เพื่อคำนวณวันคลอด รวมถึงการตรวจดูการตั้งครรภ์นอกมดลูก ช่วยตรวจปัญหาขณะตั้งครรภ์ที่อาจเกิดขึ้นได้ เช่น ความพิการแต่กำเนิดของทารก ความผิดปกติของรก ทารกไม่กลับหัว เป็นต้น นอกจากนี้ พ่อแม่หลายคนที่ต้องการรู้ว่าเพศของลูกเป็นหญิงหรือชาย การตรวจอัลตราซาวด์สามารถช่วยบอกได้ ส่วนในภาวะคลอดก่อนกำหนด แพทย์ยังอาจใช้เครื่องมือนี้ช่วยประเมินน้ำหนักตัวของทารกได้ด้วย

2. การตรวจวินิจฉัยโรค การวินิจฉัยภาวะผิดปกติที่กระทบต่ออวัยวะและเนื้อเยื่ออ่อนภายในร่างกายจำนวนมากสามารถทำได้ด้วยการอัลตราซาวด์ ไม่ว่าจะเป็นหัวใจ หลอดเหลือด ตับ ถุงน้ำดี ม้าม ตับอ่อน ไต กระเพาะปัสสาวะ มดลูก รังไข่ ดวงตา ต่อมไทรอยด์ หรือลูกอัณฑะ แต่ก็มีข้อจำกัดต่อการวินิฉัยบริเวณกระดูกที่มีความหนาแน่นหรือส่วนของร่างกายที่อาจประกอบด้วยอากาศหรือแก๊ส ซึ่งอาจทำได้ไม่ดีนัก เช่น สมอง กระดูกสันหลัง ลำไส้

3. การใช้ในกระบวนการทางการแพทย์ กระบวนการต่าง ๆ เช่น การตัดชิ้นเนื้อเพื่อนำไปตรวจ อาจต้องใช้เครื่องอัลตราซาวด์เข้าช่วย เนื่องจากในกระบวนการนี้เป็นการตัดเนื้อเยื่อจากพื้นที่ที่ต้องใช้ความระมัดระวังเพื่อนำไปตรวจในห้องปฏิบัติการ การอัลตราซาวด์จะช่วยให้แพทย์เห็นภาพอวัยวะบริเวณนั้น ๆ และดำเนินการได้อย่างแม่นยำยิ่งขึ้น

4. การบำบัดรักษาโรค บางครั้งเครื่องอัลตราซาวด์อาจใช้ตรวจและรักษาเนื้อเยื่ออ่อนนุ่มที่ได้รับบาดเจ็บหรือเสียหายได้

อัลตราซาวด์ เป็นคลื่นเสียง ที่ทางการแพทย์นำมาใช้ โดยคุณสมบัติที่เด่นของเครื่องอัลตราซาวด์ คือการที่สามารถแสดงผลการตรวจ หรือผลการวินิจฉัยออกมาได้ทั้งในรูปแบบภาพนิ่ง และภาพเคลื่อนไหว แม้ความคมชัด หรือความชัดเจนของภาพจะไม่เท่ากับเครื่องเอกซเรย์ต่าง ๆ แต่เครื่องอัลตราซาวด์ก็ถือว่าเป็นเครื่องที่เพียงพอ เป็นประโยชน์ และเหมาะกับโรงพยาบาล หรือสถานพยาบาลที่อยู่ในพื้นที่ห่างไกล โดยเครื่องอัลตราซาวด์นี้ เป็นอุปกรณ์ที่สามารถขนย้ายได้สะดวก และสามารถตรวจได้ใกล้ ๆ ข้างเตียงคนไข้ได้เลย